Šta je porodična psihoterapija?

Porodična terapija je psihoterpijski metod, psihosocijalna intervencija koja je usmerena na porodicu kao celinu i ima za cilj da se promene psihološki i psihijatrijski problemi u funskcionisanju porodice i porodičnim odnosima. Porodična terapija je širi pojam od sistemske porodične terapije, koja je danas zaštitni znak za ovu grupu psihoterapijskih metoda. Ponašanje članove porodice razume se kao proizvod sistema koji funkcioniše prema principima kružne uzročnosti: sagledava se značaj i smisao povezanosti simptomatskog ponašanja člana porodice i porodičnog sistema.

Koncipiranje i uvođenje u praksu porodične terapije desilo se pedesetih godina 20. veka i vezuje se za nekoliko različitih , međusobno nezavisnih terapeuta.

Teorijske postavke

Izvori iz kog se razvila porodična terapija su teorijski, praktični i istraživački.

• Teorijski izvori

Razumevanju i lečenju disfunksionalnih porodičnih odnosa doprinelo je psihoanalitičko sagledavanje značaja ranih porodičnih relacija u formiranju ličnosti. Kasnije, perspektiva sagledavanja porodičnog problema odnosno pitanje zašto je problem nastao zamenjeno je istraživanjem kako je nastao, kako se održava, komplikuje i traje u porodičnom sistemu.

• Praktični izvori

Iz prakse se prepoznaju četiri izvora koja su značajno doprinela razvoju porodične terapije: pokret socijalnog rada, socijalna psihijatrija, porodična edukacija i seksualna terapija. Zajednički imenitelj navedenih izvora je prevođenje činilaca koji učestvuju  u nastanku psihičkih poremećaja u interakcijski kontekst i praktični pokušaj modifikacije odnosa u porodici u svrhu lečenja poremećaja.

• Rezultati istraživanja

Rezltati istraživanja porodica sa shizofrenim bolesnikom čine temelj prakse porodične terapije. Iz ovog istraživanja proizilaze koncepcije dvostruke veze, bračnog rascepa i bračne iskrivljenosti, pseudouzajamnosti, pseudohostilnosti, gumene ograde koje, povezujući psihopatološke fenomene sa interakcijama unutar porodice i u široj zajednici, predstavljaju doprinos široj kliničkoj i psihijatrijskoj praksi.

Životna filozofija

Porodična terapija porodicu posmatra kao celinu koja je veća od zbira njenih pojedinačnih delova, tj. njenih članova. Promena kod jednog člana porodice utiče na ostale članove, a samim tim dolazi do promene u celom porodičnom sistemu. Tako pristupajući, porodična terapija uzima u obzir kontekst u kojem pojedinac i porodica živi i to na nivou većih sistema kao što su šira porodica, društvena zajednica, kultura, nacija, kao i na nivou subsistema kao što su roditeljski, partnerski, sibling-braća i sestre. Porodična terapija ne smatra da je pojedinac problem ili da je problem u pojedincu, već u odnosima, relacijma i interakcijama koje ostvaruje u porodici.

Ciljevi

Ciljevi porodične terpije su promene u sistemu porodičnog funkcionisanja.

Promena prvog reda uslovljava smanjenje i nestajanje simptoma kod identifikivanog pacijenta, uz pojavu simptoma kod nekog drugog člana porodice (npr. alkoholičar prestane da pije, žena postaje depresivna).

Promena drugo reda jeste ona u kojoj dolazi do nestanka simptoma kod identifikovanog pacijenta, bez pojave simptoma u sistemu, jer je došlo do promena u strukturi, disfunkcionalnim interakcijama i određenju realnosti, porodica je postala otvorena za dalje i moguće promene.

Tokom terapijskog odnosa promena se postiže ili indukcijom krize i forsiranjem sistema da se reorganizuje, ili ostvarivanjem malih promena do tačke kada promena postaje nužna u cilju prilagođavanja na novu situaciju. Odgovornost za izbor strategije je na terapeutu koji neprekidno mora da ima na umu da je promena bolna i neizvesna, te da je ponekad i za porodicu i za pojedinca sigurnije da sve ostane po starom, nego upuštanje u neizvesnu avanturui moguću promenu koju sobom nosi terapija.

Terapijski odnos

U početnoj fazi terapije, u fazu definisanja problema, upoznaje se porodični sistem i terapeut je u ovoj fazi aktivan, direktivan i kontroliše seansu, ulazi, strateški u privremene saveze sa odabranim članovima, prepušta razmenu nekih interakcija u sistemu, zamenjuje odsutnog člana, traga i nameče teme koje če podstaći bliskost. Kontrola terapeuta tokom seanse zavisi od od težine porodičnog problema (npr. nasilje, samoubistvo, zavisnost) i direktno je srazmeran sa njim. Progresivno, sa odmicanjem terapijskog procesa, kontrola terapeuta se smanjuje, a kompetencije se predaju porodici. Terapeut se stalno pita da li sistem sa postignutom promenom može dalje da funkcioniše bez terapije ili će ponovo postati disfunkcionalan? Kraj terapije je isto tako, proces i uvek podrazumeva razgovor o mogućnostima daljeg rasta porodice, kao i eventualnih zastoja i plana zaštite postignute promene, za koju zasluga uvek pripada porodici.

Osnovne postavke terapijskog pristupa

Osnovni principi porodične terapije:

      Koncepcija porodice kao sistema

Porodica je otvoreni sistem, sastavljen od delova koji su u neprestanoj interakciji. Stres koji pogađa jedan deo sistema, jednog člana, zahteva prilagođavanje celog sistema, cele porodice.  Ponašanje jednog člana izaziva određeno ponašanje ostalih članova, što povratno utiče na nosioca simptoma, izazivajući novo ponašanje koje dovodi do nastajanja novih ponašajnih obrazaca, koji održavaju disfunkcionalne odnose

Usmerenost na problem

Može da bude višeznačna: signal narušene strukture i hijerarhije, poremećene granice, disfunkcionalne komunikacije ili pak štićenje sistema od mogućeg raspadanja njega kao celine. Simptomatsko ponašanje može da bude odraz teškoća prelaska iz jednog razvojnog životnog ciklusa u drugi, ili reakcija na iznenadni neočekivani događaj ili posledica transgeneracijski prenesenih nefleksibilnig obrazaca ponašanja.

Relativnost postavljanja psihijatrijske dijagnoze

Porodična terapija je usmerena na promenu u porodičnim interakcijama, na promenu porodične strukture, a ne na lečenje individualnih patoloških fenomena.

Princip ovde i sada

Porodična terapija stavlja naglasak na ponašanje koje opaža u seansi, dok se prošlost sagledava kroz relacije, porodičnu istoriju, vrednosne sisteme, transgeneracijske obrasce, koji imaju dijagnostički i terapijski potencijal.

Životni ciklusi

Poznavanje životnih ciklusa omogučava formulisanje inicijalne hipoteze o porodičnim teškoćama, koje mogu da budu indikacija za terapiju. Opisuje se devet životnih ciklusa: predbračni ciklus, početna porodica, porodica sa malim detetom, porodica se predškolskim detetom, porodica sa školskim detetom, porodica sa adolescentom, odlazak dece iz porodice, postroditeljska porodica i porodica koja stari.

Normalnost porodičnog funkcionisanja

Razvojni interaktivni proces obezbeđuje integrisano opstajanje porodice: podizanje dece, briga za preosetljive i ranjive članove, ispunjenje individualnih unutrašnjih potreba porodice, spoljnjih zahteva itd.

Primena

Kao terapijski metod porodična terapija se primenjuje u sledećim situacijama:

• Kada postoji identifikovani pacijent, nosilac simptoma psihijatrijskog poremećaja u užem smislu, psihotični poremećaj, poremećaj ponašanja, psihosomatski poremećaj, bolest zavisnosti;
• U slučajevima gde postoji razvojna i/ili nerazvojna kriza (adolescentska kriza, psihosomatska reagovanja, depresivan reagovanja odraslih, roditelja u periodu kada se mladi odvajaju od njih) i nerazvojna, voljna i nevoljna, kriza (teško oboleo član porodice, rođenje i podizanje mentalno retardiranog deteta, nasilničko ponašanje);
• Kada postoji potreba za razjašnjavanjem i rešavanjem strukturalnih odnosa i problema u porodici;
• Kada dolazi do razdvajanja i javljanja separacionih problema (blizanci, otac-dete, razvod)
• Tamo gde je očigledan nedostatak bliskosti i u porodicama gde postoje teškoće u komuniciranju (najčešći sadržaj bračne terapije).

Kontraindikacije su paranoična stanja, duboke demencije i seksualni acting-out unutar porodice.

Zaključak

Porodična terapija je terapijski pristup usmeren na poboljšanje međusobnih odnosa u porodici, a za razliku od drugih terapijskih pravaca, usmerena je na međuljudske odnose  u kontekstu okruženja i mogućnosti održavanja porodične ravnoteže. Porodicu posmatra kao celinu koja je veća od zbira njenih pojedinačnih delova, tj. njenih članova. Promena kod jednog člana porodice utiče na ostale članove, a samim tim dolazi do promene u celom porodičnom sistemu.